Yia mas! Wijn in de oudheid
Een bijdrage van Jessica van der Does, werkzaam als gids in Athene
Yia mas! Oftewel “op onze gezondheid” is een veelgehoorde zin in Griekenland. De Grieken proosten graag, niet alleen bij een nieuw drankje maar ook als er wordt bijgeschonken. Yia mas klinkt dus veelvuldig wanneer er wijn wordt gedronken. Griekse wijnen zijn internationaal niet zo bekend maar dat doet zeker niet af aan de smaak en diversiteit. In Griekenland zijn vandaag de dag meer dan 1000 wijnhuizen. Elke regio heeft zijn eigen specialiteit, zo heb je bijvoorbeeld uitstekende Agiorgitiko rode wijn uit Nemea in de Peloponnesos of de beroemde Assyrtiko witte wijn uit Santorini. De Griekse wijntraditie gaat historisch terug tot in het tweede millennium voor Christus maar heeft ook een mythische achtergrond.
Geboorte van een wijngod
De oude Grieken geloofden in de twaalf olympische goden waarvan Zeus de oppergod was. Zeus is getrouwd met Hera maar heeft vele affaires met verschillende mooie vrouwen en godinnen. Van deze liefdesavonturen wordt Hera allerminst gelukkig. Wanneer Zeus’ oog op de prachtige prinses Semeli valt, houdt Hera dit nauwlettend in de gaten. Wanneer Hera ziet dat Semeli zwanger is, weet ze genoeg. Vermomd als een oude vrouw gaat Hera naar het paleis van Semeli, wint haar vertrouwen en vraagt op een dag wie de vader van haar kind is. Semeli is verlegen en wil het eerst niet vertellen maar Hera overtuigt haar ervan dat deze informatie bij haar veilig is. Als Hera hoort dat Zeus de vader van haar kind is, begint ze te lachen en zegt ‘Ach meisje toch, hoe weet je dat nou zeker? Heb je Zeus wel eens in zijn ware gedaante gezien? Alle knappe mannen kunnen zeggen dat ze Zeus zijn.’
En vanaf dat moment begint Semeli te twijfelen. De volgende keer dat Zeus bij haar komt, is ze niet in een goede stemming. Zeus snapt het niet en schenkt haar een wens om haar van zijn liefde te overtuigen. De wens van Semeli luidt ‘Ik wil je zien als de oppergod Zeus’. Dat wil Zeus absoluut niet maar hij heeft een wens geschonken en kan haar niet van gedachten veranderen. Dus begint hij te groeien, op te stijgen naar de hemel, te stralen in al zijn glorie… en dat is het einde van Semeli. Mensen kunnen namelijk het licht van de goden niet verdragen en dat wist Hera maar al te goed. Het is het einde van Semeli maar de baby in haar buik heeft het overleeft. De baby is echter nog maar zes maanden oud en nog niet volgroeid. Zeus neemt de baby daarom uit haar schoot en stopt deze in zijn dij voor nog 3 maanden. Op deze manier wordt de halfgod een tweede keer (2- δύο – dio) geboren en groeit op in Nysa. Dit is Dio-nysos.
Dionysos de wijngod
Dionysos groeit op bij de nymphen en houdt enorm veel van één bepaalde vrucht: de druif. Hij houdt hier zoveel van dat hij er een drankje van maakt; wijn is een feit. Dionysos reist de Griekse wereld rond en probeert als half-god mensen ervan te overtuigen dat hij een volwaardige god is. De mensen die hem aanbidden, beloont hij met alle positieve effecten van een glas wijn en de mensen die hem afwijzen, straft hij met de negatieve gevolgen van te veel wijn, zoals een kater de volgende ochtend.
Wijn als medicijn
De effecten van wijn werden in de oudheid al erkend. Sommigen beweren dat zelfs Homerus in de Ilias al verwijst naar wijn als remedie voor liefdesverdriet. Geneesheren uit de klassieke oudheid schreven wijn voor als medicijn en zeiden dat wijn het lichaam verwarmt. Ook waren ze op de hoogte van de gevolgen van overmatig wijngebruik, zoals hoofdpijn en alcoholvergiftiging.
Wijn in het dagelijks leven
Wijn werd veelvuldig geconsumeerd en was deel van het dagelijkse dieet. Wijn stond in de top 5 van belangrijkste voedingsmiddelen in antiek Athene. Het werd aanbevolen voor volwassen, terwijl wijndrinken voor kinderen en senioren minder goed zou zijn. Wijn werd vaak gemixt met kruiden, honing en niet te vergeten met water. Alleen barbaren drinken pure wijn. De verhouding tussen wijn en water, of beter gezegd tussen water en wijn was 2:1 of zelf 3:1. Wijn werd gemixt in keramieken vazen, die kraters worden genoemd. Deze kraters waren vaak aan de buitenkant versierd met mythologische afbeeldingen van de god Dionysos, met satyrs (de volgelingen van Dionysos) of met symposia.
Symposium
Wijn werd ook gedronken tijdens symposia. Dit waren meestal mannenbijeenkomsten waarbij werd gediscussieerd onder het genot van een bekertje wijn. Ook waren er kleine snacks zoals brood, olijven, vijgen en kaas. Deze drinkfeestjes werden gehouden bij iemand thuis in een symposium kamer. Aan de rand van deze kamer stonden ligbanken en in het midden was een openplaats vrijgelaten. De vloer in het midden had vaak een decoratieve mozaïekvloer en werd gebruikt voor het bedienen van de gasten. Om de gasten te vermaken was er ook vaak muziek en dans aanwezig.
Theater
Aan de voet van de Akropolis in Athene werd ook gedanst en gezongen om de god Dionysos te vereren. Om dit schouwspel te aanschouwen zaten ze eerst op de kale helling van de Akropolis. Precies deze plek op de zuidhelling van de Akropolis heeft deze verering zich langzaam ontwikkeld tot theater. Theater als gebouw met een podium en rijen met zitplaatsen en theater als kunstvorm. In de 5e eeuw voor christus ontstaat in Athene het theater met tragedies en satire van onder andere Euripides, Aeschylus en Sophocles. Alle theaterstukken werden in het voorjaar opgevoerd tijdens het festival voor Dionysos, de grote Dionysia, en concurreerden met elkaar. Wanneer alle stukken waren opgevoerd, koos een democratische jury welk theaterstuk dat jaar werd uitgeroepen tot winnaar. De winnaar kreeg uiteraard ook een prijs: een grote bronzen driepoot. Deze driepoot ‘bekers’ werden voorzien van inscripties met de namen van de winnaars en rondom het theater van Dionysos in monumenten opgesteld. Op deze manier kon je zien wie en in welk jaar de grote Dionysia gewonnen hadden.
Wijn had in de Griekse oudheid dus vele functies, ten eerste werd het gebruikt als voedingsmiddel, het speelde een sociale rol tijdens symposia en werd ingezet als medicijn. Hoe de wijn ook werd gebruikt, wijn was onlosmakelijk verbonden met Dionysos, de god van de wijn en het theater.
Over de auteur
Jessica van der Does maakte tijdens haar studie Archeologie aan de Universiteit van Amsterdam voor het eerst kennis met Griekenland. In 2012 besloot ze permanent te verhuizen naar Athene waar ze nu werkt als gelicenseerd gids. Met Little Owl Tours gidst ze kleine Nederlandstalige groepjes vol passie en mooie verhalen door de hoogtepunten van Athene.
