De droomdokter Asklepios

Een bijdrage van Jessica van der Does, werkzaam als gids in Athene

Met het Corona-virus is de medische wereld de laatste tijd veel in beeld. Doktoren, epidemie deskundigen en ziekenhuizen domineren het nieuws. Nieuw zijn virussen en ziektes helaas niet, ook al in de oudheid werden mensen ziek maar werden ze vaak ook weer beter.

Tijdens een van mijn laatste rondleidingen, voordat alle archeologische sites en musea in Athene dicht gingen, zei een jongetje tijdens een rondleiding in het Akropolis museum: “Misschien moeten wat wetenschappers naar het heiligdom van Asklepios komen om een vaccin te vinden voor het Coronavirus.” Asklepios: de Griekse droomdokter in de oudheid.

Geboorte

Griekse goden worden vaak verliefd op mooie prinsessen, zo ook in dit geval. Het oog van de god Apollo viel op Coronis, een knappe prinses van Laceria in Thessalië. Apollo en Coronis kregen samen een zoon die ze Asklepios noemden. Asklepios groeide op in Pilion met de centaurus Chiron. Deze onderwees Asklepios op vele vlakken en leerde hem hoe hij alle ziektes en wonden kon genezen.

Zieke mensen verzamelden zich om Asklepios heen om door hem geheeld te worden. Hiermee werd de rondreizende Asklepios bekend in heel Griekenland. Apollo was zo trots op zijn zoon dat hij hem een wens gunde. Asklepios wenste zich een centrale plaats om de zieken te verzamelen en te genezen: het ziekenhuis was een feit.

Van held naar god

Asklepios trouwde met Epione en zij kregen vier dochters; Hygeia, Iaso, Aceso en Panacea. Hun dochters zijn personificaties van abstracte concepten die te maken hebben met de gezondheidszorg. Zo is de naam van de oudste dochter, Hygeia, dat in het Grieks gezondheid betekent, de basis voor ons woord hygiëne. Hygeia werd vaak gezien als geneesvrouw en rechterhand van Asklepios.

Asklepios was zo gedreven in het genezen van mensen dat hij zelfs mensen uit de dood kon herrijzen. Dat ging de oppergod Zeus te ver. Zeus was van mening dat op deze manier de grens tussen het menselijke en het goddelijke verstoord werd. In een raas van woede pakte Zeus zijn bliksemschicht en doodde Asklepios. Later werd Asklepios echter opgenomen in de hemel en werd hij vereerd als volwaardige Griekse god.

Asklepios verering

De Asklepios-cultus begint in de 6^e eeuw voor Christus in zijn geboorteregio Thessalië. Na een tijdje zou hij naar het zuiden zijn gereisd en zijn gestorven in Epidaurus in de Peloponnesos. Epidaurus is tegenwoordig voornamelijk bekend door het goed bewaarde antieke amfitheater. Naast een oudere tempel van zijn vader Apollo, krijgt Asklepios in de 5^e eeuw voor Christus zijn eigen tempel.

Vanaf deze periode wordt Epidaurus het episch centrum in de cultus rondom Asklepios. In de hele griekse wereld worden heiligdommen voor Asklepios gebouwd. Ook op de zuidhelling van de Akropolis in Athene wordt een Asklepios-heiligdom aangelegd.

Bij deze heiligdommen kunnen mensen ongeveer 1000 jaar terecht om genezen te worden. In de 5^e eeuw na Christus, wanneer het Christendom de dominante religie is geworden, wordt de Asklepios-cultus gezien als heidens en officieel verboden door keizer Theodosius II.

Dromen

Wanneer je in de antieke oudheid ziek was, kwam je met een offer naar het heiligdom van Asklepios. Ten eerste bracht je dan een offer aan de god om hem te vragen om genezing. Daarna reinigde je jezelf met water uit een heilige bron en sliep je een nachtje in zijn heiligdom. Terwijl je sliep, droomde je en kreeg je meestal advies over hoe je weer beter kon worden. Dromen werden gezien als activiteiten van de ziel, die gelinkt konden worden aan de onbegrensde wereld van de geesten.

In dromen die een patiënt zag tijdens zijn verblijf in het heiligdom van Asklepios, verscheen in het gunstigste geval de god Asklepios zelf. Het kon ook zijn dat de god een van zijn dierlijke verschijningen, een slang of hond, aannam en met een lik je wond heelde. Als je geluk had, kon de droom je zelfs meteen genezen.

Of je nu direct beter was na een bezoek aan het heiligdom of pas na het opvolgen van het advies, je kwam nog een keer terug naar zijn heiligdom. Deze keer bracht je weer een geschenk mee, maar nu om de god te bedanken omdat hij je had genezen. Het cadeau was een beeldje van het lichaamsdeel dat door de hulp van Asklepios weer tiptop in orde was.

Symbolisme van Asklepios in 2020

Een slang symboliseert in veel culturen en religies een sterk gevoel. Kronkelend over de grond worden slangen bij heidense culturen vaak in contact gebracht met moeder aarde en symboliseren ze leven, dood en wedergeboorte. Slangengif kan dodelijk zijn maar ook gebruikt worden als medicijn. Daarnaast vervelt een slang en krijgt hij elke keer weer een nieuwe huid. Dit laatste proces symboliseert in de Griekse oudheid vernieuwing en genezing en werd daarom verbonden aan Asklepios. De god van de gezondheid werd gewoonlijk afgebeeld met een herdersstaf waaromheen een slang naar boven kronkelt.

Vandaag de dag zien we de herderstaf met de kronkelende slang terug in de medische wereld. Veel apotheken, ziekenhuizen en doktoren gebruiken de symboliek van de slang die teruggrijpt op de Griekse god Asklepios.

Veel gebruiken en tradities uit lokale of oudere religies werden geleidelijk aan overgenomen in opkomende religies, zoals het Christendom in de eerste eeuwen na Christus. De beeldjes van lichaamsdelen als bedankje voor de genezing, zijn in de Christelijke kerk nog steeds aanwezig. Vooral in sommige Zuid-Europese kerken zijn afbeeldingen van bijvoorbeeld voeten, benen, hoofden en armen te zien als ex voto geschenken als cadeautje aan god voor het genezen van wonden en ziektes.

COVID-19

Zolang als de mensheid bestaat, zijn er aandoeningen, plagen en epidemieën. Het zit in de mens om manieren te vinden om daar ook weer bovenop te komen en beter te worden. Altijd al probeerden zieken op verschillende manieren weer beter te worden. De een zoekt spirituele, religieuze hulp door middel van geloof, meditatie en de kracht van de geest. Anderen geloven in een purificatie van het lichaam door middel van hygiëne, vasten, kruiden of dieetverandering. En weer anderen vertrouwen op de hulp van doktoren en gezondheidsexperts. Of het een van de voorgaande methoden is of misschien een combinatie, het doel is hetzelfde: genezen.

Over het algemeen is genezen een proces dat tijd nodig heeft. Laten we geloven in de medische wereld die zich eeuwenlang heeft ontwikkeld, en hopen dat ook voor het coronavirus binnenkort een wereldwijde oplossing wordt gevonden.

---

Over de auteur

Jessica van der Does maakte tijdens haar studie Archeologie aan de Universiteit van Amsterdam voor het eerst kennis met Griekenland. In 2012 besloot ze permanent te verhuizen naar Athene waar ze nu werkt als gelicenseerd gids. Met Little Owl Tours gidst ze kleine Nederlandstalige groepjes vol passie en mooie verhalen door de hoogtepunten van Athene.